تکریم ارباب رجوع در کلام حضرت علی علیه‌السلام

در دیدگاه حضرت علی علیه‌السلام خشونت و بدرفتاری با مردم و ستم  بر بندگان خدا، جنگ با خدا تلقی می‌شود. حضرت در این خصوص در نامه معروف خود به  مالک اشتر می‌نویسند  :

با خشونت نسبت به مردم، خود را در موضع جنگ با خدا قرار مده که  تو را نیروی مقاومت در برابر نقمت و قهر او نیست و از بخشایش و مهربانی او(خالق  یکتا) بی‌نیاز نیستی، هرگز از گذشت و بخشایش نسبت به رعیت پشیمان مباش و از کیفر  دادن، احساس شادی به خود راه مده و به هیچ وجه در هنگام غضب(که باعث رفتاری خشن و  غیرمنطقی می‌شود) شتاب مکن یا در جای دیگر مالک را به انصاف با مردم دعوت می‌کند  . انصاف در رابطه با مردم یعنی این که حق هرکسی را به درستی ادا نمایی و حقوق  انسان‌ها به طور کامل و به گونه‌ای مساوی رعایت شود  .

از نظر حضرت علی، جامعه به دو گروه اکثریت و اقلیت تقسیم می‌شود  . اکثریت جامعه را مردم عادی اجتماع و به اصطلاح همان توده مردم تشکیل می‌دهند که ازامکانات رفاهی و قدرت و منزلت کمتری برخوردارند. در مقابل، گروه کوچک دیگری هستندکه از امکاناتمادی فراوانی برخوردارند و به همین دلیل خود را برگزیدگان و خواصجامعه می‌پندارند و برای خود امتیازی بیش از عامه مردم قایلند.

در چنین جامعه‌ای، کارمند دچار نوعی سردرگمی خواهد شد ونمی‌تواند به گونه‌ای رفتار کند که هر دو گروه راضی باشند. بدیهی است که در مقاممقایسه، تلاش جهت تقویت پایگاه مردمی و جلب رضایت اکثریت عظیم مردم به سود حکومت وبه نفع حاکم خواهد بود و نارضایی عده‌ای قلیل، کاری از پیش نخواهد برد.

از ویژگی‌های حاکمان اسلامی و کارمندان شاغل در نظام اسلامی، ایناست که مردم را از خود می‌دانند و خود را از مردم. بنابراین حاضر نیستند بین خود ومردم مانع و حجاب ایجاد کنند، بلکه می‌خواهند با مردم و در کنار مردم زندگی کنند. این روش علاوه بر اینکه مردم را نسبت به حاکمان خوشبین و دلگرم می‌کند، باعث می‌شودنیروها و عوامل فرصت‌طلب نتوانند ذهن مسئولان امور را نسبت به مردم بدبین کنند و ازاین طریق، حاکمان را در مقابل مردم قرار دهند.

امام علی علیه‌السلام در فرازی از نامه خود به مالک می‌فرمایند: سعی کن که با آگاهی، برخوردهای تندشان را تحمل کنی و تنگ حوصلگی و خودخواهی را ازخود دور کن تا خدا درهای رحمت خود را به رویت بگشاید و صواب طاعتت را به تو ارزانیفرماید.

یا امام در فرازی دیگر از نامه خود به مالک می‌فرمایند: پاره‌ایاز وقت خود را به نیازمندان اختصاص بده که با تو به طور مستقیم ارتباط برقرار کنندو برای آنان ملاقات ترتیب ده و برای خدایی که تو را آفریده با این نشست فروتنی وتواضع کن.

یا در فرازی دیگر می‌فرمایند: پس از این همه دستورات، مبادا خودرا برای مدت طولانی از ملت و مردم بپوشانی، زیرا اختفای زمامداران و حکمرانان ازرعیت و ملت، موجب نوعی فشار و کم‌اطلاعی از امور حیاتی و اجتماعی مردم می‌شود. غیابو دوری مسئولان از مردم و ملت باعث جدا شدن مسئولان و مردم از یکدیگر می‌شود.

اما در این دو فراز از سخنان خود، ارتباط مستقیم با مردم و تکریمآنان را از دو جهت بررسی فرموده‌اند:

الف: جنبه مثبت آن و آثار خوب ومفیدی که به دنبال دارد.

ب: جنبه منفی آن و هشدارهایلازم نسبت به آثار خطرناکی که بر اثر قطع ارتباط مستقیم پیش می‌آید.

نکات عمده قابل توجه در این دو فراز را می‌توان شامل موارد ذیلدانست:

1-      اختصاص دادن زمانی مشخص برای ملاقات با مردم

2-      پرهیز ازفاصله گرفتن از مردم

3-      بروز مفاسدی پس از فاصله گرفتن از مردم.

4-      فاصلهگرفتن مسئولان از مردم موجب فشار بر ملت و رعیت خواهد شد.

5-      فاصله گرفتن مسئولاناز مردم سبب بی‌اطلاعی از حالات و امور حیاتی جامعه می‌شود.

6-      این فاصله باعثمی‌شود مسایل حیاتی جامعه، کوچک و بی‌اهمیت به نظر برسد.

7-      این فاصله باعث ایجاداختلال بین حق و باطل و زمینه بروز سوءاستفاده می‌شود.

8-      حفظ حقوق مردم.

9-      تاکید شدید بر مراعات حال طبقات ضعیف.